در باب ربا
اجاره و رهن
پرسش 1 : اگر کسی خانه یا مغازه‌یی را اجاره یا رهن دهد، از آنجا که برای پولی که می‌گیرد کار نکرده آیا این پول حلال است؟ در مورد رهن، برخی از (متشرعین) سعی می‌کنند از راه‌هایی جنبۀ شرعی به آن بدهند، اما اگر کسی به پول نیاز داشته باشد و کس دیگری هم به یک منزل و آنها نیاز هم را موقتاً رفع کنند باز هم رهن، ربا به حساب می‌آید؟
رهن به هر شکلی که صورت گیرد، یعنی سپردن پولی نزد کسی در قبال اخذ ملک یا شیء دیگر، از دیدگاه قرآن بلامانع است. امروز، در اقتصاد مریض و متلاشی ما، کسی که مبلغی را به رهن می‌دهد (راهن) و جایی را رهن می‌کند (اگر منزل مسکونی باشد) به هنگام باز پس گرفتن سپردة خود به میزان تورم خسارت دیده است. آیة 283 بقره «فرهان مقبوضه» مؤید صحت رهن است.
«وَإِن كُنتُمْ عَلَى سَفَرٍ وَلَمْ تَجِدُواْ كَاتِبًا فَرِهَانٌ مَّقْبُوضَةٌ فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُم بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللّهَ رَبَّهُ وَلاَ تَكْتُمُواْ الشَّهَادَةَ وَمَن يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ»
سایت‌های تبلیغاتی خارجی
پرسش 2 : اخیراً در یکی از سایت‌های تبلیغاتی خارجی عضو شده‌ام. در این سایت شرکت‌های تجاری متفاوتی تبلیغ کرده‌اند و نحوة فعالیت در این سایت به گونه‌یی است که در ازاء مشاهدة لینک‌های سایت‌های تجاری، مبلغی به اکانت شخص شاهد و بینندة تبلیغها واریز می‌شود. نظر جنابعالی در مورد کسب این درآمدها چیست؟ با توجه به اینکه بعضاً در میان سایت‌های خارجی، سایت‌های کازینو، بازیهای اینترنتی و پوکر و قمار هم یافت می‌شود. شرکت‌های تبلیغ شده مبلغی را به سایت مرجع می‌دهند و آن سایت قسمتی از مبلغ را به بینندة این تبلیغها می‌دهد. آیا این مبلغ که از سایت فلان کازینو به سایت مربوطه واریز و سپس به اکانت اینجانب منتقل می‌شود، شرعی و حلال است؟
دوست عزیز، سفارش خدای تعالی به بندگانش در همة کتابهایی که بر انبیاء نازل فرموده، از جمله قرآن کریم این است که از طیبات و پاکیزه‌ها بخورند. از جمله آیات زیر:
«فَكُلُواْ مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلاَلًا طَيِّبًا وَاتَّقُواْ اللّهَ»(انفال 69)
«پس بخورید از آنچه غنیمت می‌برید ( در راه کسب بدست می‌آورید) حلالی پاکیزه و از معصیت خدا بپرهیزید.»
«وَكُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ حَلاَلًا طَيِّبًا وَاتَّقُواْ اللّهَ»(نحل 114/ مائده 88)
«پس بخورید از آنچه روزی کرده است مر شما را خدا حلالی پاکیزه»
«كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِيهِ»(طه 81)
«پس بخورید از پاکیزه‌های آنچه روزی دادیم شما را و طغیان نکنید در آن.»
«يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي الأَرْضِ حَلاَلًا طَيِّبًا»(بقره 168)
«ای مردم بخورید از آنچه در زمین است حلالی پاکیزه»
«كُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ»(انعام 142)
«و بخورید از آنچه روزی کرده است مر شما را خدا و پیروی نکنید از گامهای شیطان»
«فَكُلُواْ مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللّهِ عَلَيْهِ إِن كُنتُمْ بِآيَاتِهِ مُؤْمِنِينَ»(انعام 118)
«پس بخورید از آنچه نام خدا بر آن برده شده اگر به آیات خدا مؤمن بوده‌اید.»
و مراد از بردن نام خدا بر هر خوردنی این نیست که بسم الله بگوییم، بلکه این است که هر چیز در راه و هدفی استفاده یا خورده شود که خدای تعالی تعیین فرموده است. بناءبراین اگر ما بر هر گوسفندی که ذبح می‌کنیم بسم الله بگوییم ولی وقتی گوشت آن را خوردیم، با نیروی حاصل از آن خوردن، دروغ بگوییم، تهمت بزنیم، خیانت در امانت بکنیم، مرتکب قتل و زنا بشویم، و مانند این گناهان، آن ذکر ما کاملاً ضد ذکر بوده است. اما اگر فقط در نیت داشته باشیم که با نیرو گرفتن از این غذاء، فقط در راهی که خدا گفته است گام بر داریم، آن را حلال کرده‌ایم و گویا ذکر بر آن جاری شده و خدا از ما راضی است.
با توجه به آیات و مقدمة فوق، هر درآمدی که از راه نامشروع حاصل آید، گرفتن آن، به هر نحوی که باشد، حتماً حرام است و عذاب آن هم در هم فروریختن زندگی و اقتصاد عمومی است. علاوه بر عذاب الهی که در آخرت دارد.
دریافت یارانه
پرسش 3 : آیا دریافت یارانه‌هایی که به حساب مردم واریز می‌شوند از نظر شرعی درست می‌باشد؟
قطعاً پولی را که دولت در اختیار مردم می‌گزارد، از درآمدهای ملی است که متعلق به خود آنها است. مردمی که در کشور ما این مبلغ را دریافت می‌کنند به سه دسته تقسیم می‌شوند. کسانی که نیازمند و محتاجند، کسانی که می‌گویند حق ما است و یک مو از خرس کندن غنیمت است ولی هم به نسبت بی‌نیازند و هم مخالف دولت. کسانی که ثروتمندند و کاملاً بی‌نیاز.
همۀ اقتصاد دانان ایران و جهان، علیرغم موافقت با اصل حذف یارانه‌ها، اما با پرداخت وجه نقد به شهروندان مخالفت کرده و آن را موجب پدید آمدن تورم بیش از حد دانسته‌اند. همچنان که اتفاق افتاد. یعنی دولت تا بیش از بیست برابر آنچه به عنوان یارانة نقدی به مردم پرداخت می‌کند از آنها بازپس می‌گیرد که یکی از اهدافش تأمین بودجه است برای اداء دینش به مردم. و این یک حلقة فاسده ایجاد می‌کند. یعنی به نحوی هزینه‌ها حتی برای خود دولت هم افزایش می‌یابد و یافته است.
حال اگر ما بخواهیم از منظر آیات کتاب و سنت قطعیه، و حلال و حرام، و آیة 157 سورة اعراف «وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَآئِثَ»، و به جهت خساراتی که به اقتصاد ملی وارد کرده، به مسأله نگاه کنیم دریافت این پول از دولت، اشکال شرعی دارد و بهتر است گرفته نشود.
حقوق کارمندان بانک، حرمت یا حلیت؟!
پرسش 4 : دختری هستم که از طریق فایلهای صوتی و مقالات جناب آقای غروی مجذوب بیانات و استدلالات ایشان شده‌ام. می‌خواستم نظر ایشان را جویا شوم در مورد کار کردن در بانک. باتوجه به اینکه سیستم بانکی ایران بر پایه ربا است، بنده خواستگاری دارم که انسان شریفی است، اما مشغول به کار در یکی از بانکهای کشور هستند. آیا باید ایشان را به خاطر این شغل رد کنم؟
با سلام خدمت سرکار خانم
من پیش از این هم توضیح داده‌ام که نظام اقتصادی ما کلاً فاسد است و باید به شکل ساختاری و زیربنائی اصلاح گردد. سامانه یا نظام بانکی هم از این مقوله خارج نیست. آنچه را که می‌توان شرعاً حلال دانست، سود معادل تورمی است که شاخص بانک مرکزی اعلام می‌دارد و آن نشانة تنزل ارزش پول است، مضافاً بر کارمزدی که بانکها جهت تسهیل جابجایی پول اخذ می‌کنند، بناءبراین اساساً کارمندی بانک کار یا فعل حرامی محسوب نمی‌گردد، اما اگر مثلاً برای انجام کاری برای مشتریان، اقدام به اخذ رشوه نمایند، قطعاً مرتکب فعل حرام شده‌اند و قبل از هرچیز به بنیانهای نظام اقتصادی کشور آسیب وارد کرده‌اند و به همه مردم خسارت زده‌اند، و این عذاب دنیوی آنها است علاوه بر عذاب اخروی که گریبانشان را خواهد گرفت. سالم و موفق باشید.
سپرده بانکی
پرسش 5 : سود سپرده در بانکهای جمهوری اسلامی ربا است یا خیر؟ اگر ربا است آنچه را تاکنون دریافت کرده‌ام چه کنم؟
اقتصاد ایران از بیمارترین و ویران‌ترین اقتصادهای دنیا است. به جهت در آمد سرشار نفت، تولید و صنعت که اساس یک اقتصاد پویا و رو به رشد می‌باشد، در همۀ زمینه‌ها راکد است. و پول نفت به سیستم بانکی و اقتصادی تزریق می‌شود. این دو علت، بیماری مزمن تورم را نصیب پول ملی کرده است به طوری که روزانه چند درصد از ارزش خود را از دست می‌دهد. سودجویی و مفت خواری دست اندرکاران اقتصاد و سیاست هم مزید بر علت شده و بر سرعت کاهش ارزش پول ملی افزوده است. در این میان عده‌یی فرصت طلب هم زمینه را فراهم و مساعد دیده به غارت اموال مردم و ثروت‌های ملی دست یازیده‌اند. حال در چنین اوضاع وانفسایی اصلاً همۀ احکام الهی تحت الشعاع قرار گرفته، تا چه رسد به ربا. پس آنچه را که می‌توان به طور تقریب ربا دانست، دریافت سود بیش از میزان تورمی است که شاخص آن را بانک مرکزی تعیین می‌کند. حال سودی را که بانکها به سپرده‌ها می‌دهند، اگر بیش از این حد باشد ربا محسوب است. مضافاً بر اینکه این اقدام بانکها که مردم را تشویق به سپرده گذاری می‌نمایند، و در پرداخت سود بیشتر رقابت می‌کنند، خود موجب رشد تورم گشته و می‌گردد. و اما از دیدگاه شارع اسلام، ثروت نباید اندوخته شود بلکه باید پیوسته در گردش و در راستای توسعه و عمران بکارگرفته شود.
«وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ» (توبه 34)
وام بانکی
پرسش 6 : از بانك وامي گرفته بودم كه هنوز بدهكارم. حالا كه فهميدم ربا است با همسرم تصميم گرفتيم طلاهايش را بفروشد و تصفيه نماييم. آيا جهت توبه بايد مبلغي به عنوان خمس يا زكات پرداخت كنيم؟
هرگونه انفاقی که در راستای تعدیل ثروت صورت گیرد خوب است ولی در خصوص توبه از این گناه، جریمه‌یی بر آن صادق نیست و خداوند توبه شما را می‌پذیرد به آیة 53 زمر توجه کنید.
«قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»
ضمناً در خصوص بازپرداخت وام و بی‌حساب شدن کلمه «تسویه» را باید بکار برد. زیر لفظ «تصویه» به معنای پالودن و صاف کردن است و استعمال آن در این معنی غلط است.
وام از مؤسسات مالی ـ اعتباری
پرسش 7 : بعضي از موسسات مالي – اعتباري ميگويند: در صورتي وام ميدهيم كه مثلا 6 ماه يا يك سال در نزد ما سپرده داشته باشيد، آيا اين شرط صحيح است و ربا محسوب نمي‌شود؟ خواهش مي‌كنم جواب اين سؤال را براي من بدهید.من از نظر مالي مشكل دارم ولي نمي‌خواهم ربا بگيرم؟
در خصوص سپرده نزد صندوق‌های قرض الحسنه یا موارد مشابه باید توجه داشته باشیم که اقتصاد ایران از بیمارترین اقتصادهای دنیا است و نشانۀ آن تورم صد تا دویست درصدی هر ساله است. به این معنی که اگر شخصی به شما مبلغی قرض الحسنه بدهد تا یک سال، وقتی پول خود را دریافت می‌کند نصف شده است. اما اگر مثلاً یک سکه سال گذشته به شما داده بود و امسال می‌خواستید مسترد کنید، دویست و شصت هزار تومان تبدیل به سیصد و هفتاد و پنج هزار تومان و سپس ششصد هزار تومان و در آینده نزدیک خیلی بیشر شده بود. از طرف دیگر می‌دانیم که صندوق‌های قرض الحسنه علاوه بر این که دو تا چهار درصد کارمزد می‌گیرند و پول‌هایی را هم با سود 24 تا 30 درصد وام می‌دهند، با بخشی از پول مردم هم کار اقتصادی می‌کنند و در آمدهایی دارند. سپردة قبلی شما به منزلة سرمایه‌یی است که از آن استفاده می‌کنند تا وقتی پولی را به شما وام می‌دهند جبران تورم را کرده باشد. از این رو بر طبق آیة 173 بقره «فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ» که در سورة انعام آیة 145 «فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ» و سورة نحل آیة 115 «فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ» تکرار شده و نیز آیة 3 سورۀ مائده «فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ»که شبیه آیات مذکور است، اگر از سر ناچاری و بدون قصد گناه باشد بلا اشکال است. اما اگر انسان ناچار نباشد چون متضمن ربا می‌گردد بهتر است از این اقدام خودداری شود.
